Krztusiec (koklusz) to choroba zakaźna wywołana przez bakterię Bordatella pertussis, zwykle o ciężkim przebiegu, a objawy i ich intensywność zależą od wieku chorego i stanu odporności ogólnej. U dorosłych, wielokrotnie szczepionych przeciwko krztuścowi w dzieciństwie i narażonych na kontakt z tą chorobą, zazwyczaj przebiega łagodniej. Chociaż zapadają na nią ludzie w każdym wieku, to najgroźniejsza jest dla niemowląt poniżej 6 miesiąca życia.
Krztusiec rozprzestrzenia się drogą kropelkową tj. w czasie kaszlu, kichania lub bliskiego kontaktu. Osoba mająca krztusiec może zarażać jeszcze przez okres do trzech tygodni od pojawienia się kaszlu.
U osób nieuodpornionych zwykle można wyróżnić 2 fazy choroby:
- nieżytowa – cechuje się występowaniem objawów przypominających przeziębienie, które utrzymują się przez 1–2 tygodnie i nie różnią się od częstych wirusowych zapaleń górnych dróg oddechowych.
- kaszlu – charakteryzuje się występowaniem ataków suchego kaszlu i krztuszenia się, utrudniającego oddychanie, nasilającego się nocą, który utrzymuje się do kilkunastu tygodni. Gorączka nie występuje. Czynniki, które drażnią drogi oddechowe, mogą wyzwalać napady kaszlu.
Antybiotykoterpia, stosowana zazwyczaj w takich sytuacjach, nie wpływa na przebieg choroby i nie łagodzi kaszlu a przechorowanie krztuśca nie zapewnia długiej odporności, stąd też szybko może nastąpić ponowne zakażenie (odporność po zachorowaniu lub szczepieniu utrzymuje się przez 5–10 lat).
Zapobieganie krztuścowi
Najlepszy sposób zapobieżenia krztuścowi to szczepienie, którego celem jest zapewnienie bezpośredniej i pośredniej ochrony najmłodszym dzieciom, zwłaszcza niemowlętom w pierwszych miesiącach życia (optymalnie do czasu zakończenia szczepienia pierwotnego 3 dawkami szczepionki DTP). Szczepienie dorosłych realizuje się szczepionką skojarzoną zawierającą toksoid tężcowy oraz zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowych antygenów krztuśca (dTpa) zatem stanowi również ochronę przed tężcem i błonicą.
Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na 2020 rok, ostatnie obowiązkowe szczepienie przypominające szczepionką dTpa przypada na 14. rok życia.
Zaleca się szczepienie przypominające przeciwko krztuścowi wśród*:
1) nastolatków w 19 roku życia,
2) dorosłych maksymalnie co 10 lat, a w szczególności osób z otoczenia noworodków i niemowląt do ukończenia 12. miesiąca życia (rodzice, dziadkowie, opiekunowie),
3) osoby w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie,
5) kobiet planujących ciążę lub ciężarnych w okresie od 27 do 36 tygodnia ciąży.
*zalecenia Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie Programu Szczepień Ochronnych – Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia
Krztusiec u niemowląt:
Krztusiec ma poważny przebieg u niemowląt w wieku poniżej 6 miesięcy. Może prowadzić do powikłań, jak zapalenie płuc i uszkodzenie mózgu, bezdech czy nadciśnienie płucne. W najcięższych przypadkach może prowadzić do śmierci dziecka. Optymalnie dTpa należy podać co najmniej 4 tygodnie przed bliskim kontaktem z noworodkiem lub niemowlęciem (lub innym pacjentem z grupy ryzyka).
Profilaktyka krztuśca u niemowląt:
Szczepienie ciężarnych przeciwko krztuścowi szczepionką dTpa uważa się aktualnie za najskuteczniejszą metodę kontroli zachorowań na krztusiec u niemowląt w pierwszych kilku miesiącach życia dziecka, zanim wytworzą one wystarczającą własną ochronę po co najmniej 2 dawkach szczepienia pierwotnego DTP. Zachorowanie w tym wieku wiąże się zazwyczaj z koniecznością hospitalizacji (często na oddziale intensywnej terapii) i dużym ryzykiem zgonu dziecka. Źródłem zakażenia noworodka i niemowlęcia jest bowiem najczęściej jego matka lub osoby z najbliższego otoczenia dziecka. Badania wskazują, że członkowie najbliższej rodziny, z uwzględnieniem dalszych krewnych, stanowili źródło zakażenia 85,2% niemowląt!
Szczepienie p/krztuścowi, błonicy i tężcowi w ciąży
Szczepionka podana w przygotowaniu do ciąży lub w ciąży pobudza system immunologiczny do wytwarzania dużej ilości przeciwciał zwalczających bakterie krztuśca. Dawkę przypominającą dTpa podaje się ciężarnym najczęściej w III trymestrze ciąży (27. – 36. tc.). Optymalny okres to przedział między 28. a 32. tygodniem ciąży – wyniki badań wskazują bowiem, że stężenie swoistych przeciwciał przeciwko głównym antygenom B. pertussis (np. przeciwko toksynie krztuścowej) we krwi pępowinowej jest wówczas największe, a tym samym dłuższy jest okres ich utrzymywania się we krwi dziecka i przewidywany czas ochrony.
Bezpieczeństwo:
Dowody medyczne wskazują na bezpieczeństwo stosowania szczepionki w ciąży – nie odnotowano zwiększenia ryzyka urodzeń martwych, ryzyka wystąpienia stanu rzucawkowego i przedrzucawkowego oraz wpływu szczepienia na wystąpienie niskiej masy urodzeniowej. Szczepienie ciężarnej nie zwiększało ryzyka wystąpienia wad wrodzonych u noworodka i nie powodowało porodu przedwczesnego.
Korzyści:
Dzieci, których matki otrzymały szczepionkę przeciw krztuścowi w czasie ciąży są mniej narażone na zachorowanie na tę chorobę w ciągu pierwszych miesięcy życia.
Ze względu na stopniowe wygaszanie przeciwciał ochronnych szczepienie przeciw krztuścowi zaleca się w przygotowaniu do każdej ciąży. Poziom przeciwciał przekazanych dziecku w łonie matki spada gwałtownie po upływie sześciu pierwszych miesięcy życia, dlatego ważne jest, by niemowlę otrzymało terminowo standardowe szczepionki dziecięce, w tym szczepionkę przeciw krztuścowi. Wg Programu Szczepień Ochronnych na rok 2020 szczepienie obowiązkowe odbywa się w wieku 2, 4, 6 i 18 miesięcy życia dziecka oraz kolejno w 6 i 14 roku.
Odczyny poszczepienne:
Szczepionka jest na ogół dobrze tolerowana i nie powoduje krztuśca, ponieważ nie zawiera żadnych żywych bakterii. Mogą pojawić się odczyny miejscowe (bolesność w miejscu wkłucia, zaczerwienienie, obrzęk), drażliwość, senność, niewielka gorączka i ból głowy. Mają one charakter przejściowy, nie utrudniają istotnie normalnego funkcjonowania i nie pozostawiają trwałych konsekwencji. Rzadko (1 :1,6 mln dawek) może pojawić się reakcja anafilaktyczna.
W Gabinetach Terpa istnieje możliwość podania domięśniowo jednej dawki przypominającej bezkomórkowej szczepionki przeciw krztuścowi (Boostrix) o zmniejszonej zawartości antygenów błonicy i krztuśca, po wcześniejszej kwalifikacji lekarskiej.
Szczegółowe informacje dotyczące kwalifikacji lekarskiej oraz zapisów na szczepienie: 501 018 138
Autor: Marta Nowosad
Źródła:
- Augustynowicz E (NIZP–PZH ), Czajka H,: Szczepienie przypominające przeciwko krztuścowi u kobiet w ciąży; 2019;https://forumszczepien.esculap.com/artykul/id,160071
- Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 16 października 2019 r.w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2020; (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 i 1495) https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2018/01/akt.pdf str. 26-27
- Edwards K.M., Decker M.D.: Pertussis vaccines. [W:] Plotkin A.S., Orenstein A.W., Offit A.P. (red.): Vaccines. 7, Elsevier, 2018: 711–761;
- Koepke R., Eickhoff J., Ayele R.: Estimating the effectiveness of tetanus-diphtheria-acellular pertussis vaccine (Tdap) for preventing pertussis: evidence of rapidly waning immunity and difference in effectiveness by Tdap brand. J. Infect. Dis., 2014; 210: 942–953;
- Australian Government. Department of Health: Immunisation for pregnancy. https://beta.health.gov.au/topics/immunisation/immunisation-throughout-life/ immunisation-for-pregnancy (dostęp 26.03.2018 r).
- ECDC: Vaccine scheduler. https://vaccine-schedule.ecdc.europa.eu (dostęp 26.03.2018 r.)
- American College of Obstetricians and Gynecologist (ACOG Committee Opinion): Update on Immunization and Pregnancy: Tetanus, Diphtheria, and Pertussis Vaccination No. 718, September 2017
- Skoff T.H., Blain A.E., Watt J. i wsp.: Impact of the US maternal tetanus, diphtheria, and acellular pertussis vaccination program on preventing pertussis in infants <2 months of age: a case-control evaluation. Clin. Infect. Dis., 2017: doi.org/10.1093/cid/cix724
- Baxter R., Hansen J., Timbol J. i wsp.: Post-licensure safety surveillance study of routine use of tetanus toxoid, reduced diphtheria toxoid and 5-component acellular pertussis vaccine. Human Vacc. Immunother., 2016; 12: 2742–2748;
- Szeląg J., Mastalerz-Migas A.: Lekarze rodzinni w Polsce wobec szczepienia kobiet w ciąży – postawy i praktyka. Med. Prakt. Szczepienia, 2018; 3: 85–90
