Lęki dziecięce mogą przybierać różną postać: obawy, strachu, niepokoju, niechęci czy wycofania. Lęk dziecięcy jest złożony i ma różne podłoże. Dodatkowo w psychologii mamy też pojęcie, takie jak lęk rozwojowy. To lęk, który może pojawić się w danym okresie życia dziecka i najczęściej sam mija. Na różne okresy, etapy życia dziecka przypadają różne lęki rozwojowe. Jednak nad lękami możemy pracować, a rola rodzica – bezpiecznego opiekuna jest znacząca. Dowiedz się jak wspierać i pomagać dziecku w trudnych sytuacjach.
Na początku warto zaznaczyć, że lęk sam w sobie nie jest zły i ma swoją pozytywną stronę. Pełni w naszym życiu funkcję ostrzegawczą. Informuje nas o zagrożeniu, ale ma też funkcję motywacyjną. Mobilizuje nas np. do pracy, kiedy wcale nie mamy na to ochoty. Jednak lęk, któremu towarzyszy nadmierny niepokój i częste unikanie, jest już już rodzajem leku, który może nas niepokoić.
Dodatkowo lęki dziecięce mogą być tzw. lękami rozwojowymi. Są to lęki, które mogą pojawić się w danym okresie życia dziecka i najczęściej sam mija, są naturalnym zjawiskiem, które pojawiają się u większości dzieci. Na różne okresy czy etapy życia dziecka przypadają różne lęki rozwojowe. I tak np. trzy i czterolatki mogą bać się ciemności, czy zwierząt; a siedmiolatki włamywaczy, czy potworów spod łóżka. Warto wiedzieć o istnieniu lęków rozwojowych, bo będziemy oczywiście się im przyglądać i nimi opiekować, ale nie powinny one nas szczególnie niepokoić. Na poniższej grafice może sprawdzić z jakimi lękami dziecięcymi mogą mierzyć się dzieci w konkretnym wieku:
LĘKI DZIECIĘCE – POBIERZ GRAFIKĘ
Jakie są rodzaje zaburzeń lękowych?
Wśród zaburzeń lękowych wyróżniamy między innymi:
- lęk separacyjny (zaburzenia separacyjne),
- fobie proste,
- lęk społeczny,
- uogólnione zaburzenie lękowe.
Warto wiedzieć, że zaburzenia lękowe często ze sobą współwystępują. Jeżeli dziecko wykształciło na pewnym etapie życia np. lęk separacyjny, może ono także później wykształcić inne lęki, np. fobie proste. Dodatkowo lęki współwystępują z innymi zaburzeniami, np. zaburzeniami nastroju czy ADHD.
Zaburzenie separacyjne pojawia się mniej więcej w okolicach 18 miesiąca życia i zanikają w okresie przedszkolnym. Pojawiają się ponownie kiedy dziecko idzie do szkoły. Objawią się nadmiernym lękiem i niepokojem w sytuacjach dot. rozdzielenia od osoby do której dziecko jest przywiązane. Co ciekawe, lęk też może dotyczyć rozstania nie tylko z osobami, ale też z miejscem np. z domem. Może również być obserwowany w sytuacjach wyobrażeniowych – tzn. dziecko boi się separacji, sytuacji, które mogłyby spowodować rozłąkę, zamartwia się tym. To będą te sytuacje kiedy dziecko boi się, że ono lub rodzic zachoruje, nie chce spać bez rodzica lub poza domem, obawia się, że ktoś oddzieli je od rodzica.
Fobia prosta – jak sama nazwa wskazuje, jest reakcją na prosty bodziec wywołujący lęk. To może być lęk przed pająkami, ciemnością, burzą. Uogólnione zaburzenia lękowe dotyczą najczęściej dzieci od 3/4 klasy i objawia się nadmierną obawą, lękowym oczekiwaniem, dużym niepokojem, który się utrzymuje i nie dotyczy konkretnej aktywności, ale wielu. Przy tym rodzaju zaburzenia lękowego możemy zaobserwować dodatkowo takie objawy jak kłopoty ze snem, trudności z koncentracją czy ciągłe poczucie napięcia.
Lęk społeczny – charakteryzuje się znacznym niepokojem lub lękiem, który, dotyczy sytuacji społecznych. W przypadku dzieci dotyczy między innymi relacji z rówieśnikami. Jest to rodzaj lęku, który może być przeoczony przez rodziców, bo dziecko z lękiem społecznym może bardzo dobrze radzić sobie w sytuacjach rodzinnych, a w sytuacjach z rówieśnikami np. zastygać i/lub zamykać się w sobie.
Lęki dziecięce – jakie są przyczyny?
Jeżeli chodzi o możliwe przyczyny, możemy wymienić: temperament dziecka, czy jego trudne doświadczenia tj. traumy czy wypadki. Są to czynniki, które jako rodzice, nie zawsze mogą Państwo kontrolować. Ale oprócz tych bardziej oczywistych czynników możemy wymienić inne, na które rodzice i opiekunowie dzieci mają realny wpływ.
Będą to między innymi: lękowe reakcje rodziców – np. w sytuacji, kiedy rodzic sam zmaga się ze swoimi lękami. Dziecko jest świetnym obserwatorem. Dlatego w pracy z dzieckiem z zaburzeniem lękowym, zachęcam rodziców do przyjrzenia się swoim reakcjom, których świadkiem jest dziecko. Jeżeli rodzic bardzo boi się latać, a dziecko może to zaobserwować, być może okaże się, że żadne zapewnienia o bezpieczeństwie podróży samolotem nie pomogą, gdy dziecko widzi, że rodzic – jego opiekun i gwarant bezpieczeństwa, sam nie czuje się bezpiecznie. Kolejnym czynnikiem wzmacniającym lęk może być nadmierna ostrożność w kierunku dziecka, nadmierna troska, czy wyręczanie dziecka. Tu możemy zwrócić uwagę na np. komunikaty, które kierujemy do dziecka:
- Nie idź sam.
- Nie bierz, bo się skaleczysz.
- Uważaj, bo spadniesz.
- Lepiej sam nie próbuj.
- Lub właśnie wyręczanie dziecka.
Czynniki wzmacniające lęki dziecięce
Do tej grupy czynników – wzmacniaczy lęku dziecka możemy dorzucić również przyzwolenie na to, aby dziecko unikało sytuacji lękowych. Tu postawię duży wykrzyknik, bo przyzwolenie na unikanie jest częstą strategią, którą przyjmujemy chcąc ochronić dziecko przed nieprzyjemnymi uczuciami. To będą np. te sytuacje, kiedy pozwalamy dziecku z lękiem społecznym nie chodzić do szkoły lub zwalniamy je z kartkówki, której dziecko się obawia. Z drugiej strony do tej listy możemy dopisać reakcje typu wyśmiewanie lęków dziecka, bagatelizowanie ich, krytykowanie. Dzieje się tak być może dlatego, że obiekty wywołujące lęk dziecka, mogą być nieracjonalne dla dorosłych. Bo dlaczego dziecko ma się bać ciemności, skoro przecież nie grozi mu w niej niebezpieczeństwo albo dlaczego niby boi się potworów, skoro one nie istnieją? Warto jednak pamiętać, że nawet jeżeli obiekt wywołujący lęk dziecka nie jest prawdziwy, tzn. jest nierealny, to lęk dziecka jest jak najbardziej realny.
Innym czynnikiem wzmacniającym lęk może być okłamywanie dziecka, które nie pozwala dziecku przygotować się do sytuacji. Dodatkowo wpływa negatywnie na poczucia zaufania wobec opiekuna. To będą np. te sytuacje, kiedy przed wizytą u stomatologa zapewniamy dziecko, że nie będzie bolało, chociaż wcale nie jesteśmy tego pewni, albo że pani na szczepieniu tylko obejrzy rączkę.
Jakie mogą być konsekwencje zaburzeń lękowych?
Zaburzenia lękowe bywają trudne do wyłapania przez rodzica. Najczęściej towarzyszą innym zaburzeniom oraz mogą się przeróżnie objawiać. Jedne dzieci to będą ciche i grzeczne dzieci, rodzic nigdy nie usłyszy skarg z przedszkola. Inne mogą w związku ze swoim lękiem reagować napięciem czy agresją, co też nie będzie nam niekiedy pasować do obrazu dziecka lękowego.
Warto jednak przyglądać się lękom dziecięcym, ponieważ mają one wpływ na doświadczenia dziecka: dziecko, któremu towarzyszy lęk, może unikać nowych lub trudnych doświadczeń – szybko rezygnować, nie wykorzystywać okazji. Lęk może towarzyszyć mu w relacjach rówieśniczych, co z kolei może mieć wpływ na umiejętności społeczne dziecka; na jego powodzenia i niepowodzenia szkolne, ponieważ dzieci z lękiem społecznym, mogą wiedzieć/znać odpowiedź czy rozwiązanie i jednocześnie unikać odpowiedzi. Dodatkowo zaburzenia lękowe bardzo często widoczne są pod postacią doznań z ciała – dziecko, które doświadcza lęku może skarżyć się na bóle głowy, brzucha, nudności, kłopoty ze snem, szybkie bicie serca, czy bóle mięśni. Możemy mieć wrażenie, że dziecko jest ciągle spięte. Lękowi i napięciu z nim związanemu mogą towarzyszyć także nerwowe nawyki dziecka, jak obgryzanie paznokci, czy miętoszenie ubrania.
Jak pomóc dziecku?
Dobra wiadomość jest taka, że nad lękami dziecięcymi możemy pracować, a rola rodzica – bezpiecznego opiekuna jest znacząca. Naszymi sprzymierzeńcami na pewno będzie empatia, czy budowanie poczucia bezpieczeństwa dziecka. Oczywiście połączenie tych dwóch elementów nie musi być proste. Jak jednocześnie okazać empatię i zrozumienie dla lęków dziecka, a z drugiej zapewniać je, że jest bezpieczne. Te postawy jednak wcale się nie wykluczają. Możemy okazać zrozumienie dla samego lęku dziecka, a jednocześnie podkreślać, że jest bezpiecznie, że jesteśmy obok. Empatyczny rodzic, to rodzic, który daje przestrzeń, nie bagatelizuje, nie moralizuje, słucha.
Poza empatią, ważnym elementem będzie zachęcanie dziecka do aktywności. Stawienia przed nim wyzwań, które jest w stanie pokonać, przeszkód do przeskoczenia. Nie musimy dziecka zabezpieczać, choć odruchowo, często chcemy właśnie to zrobić – ochronić je przed nieprzyjemnym uczuciem lęku. Warto jednak pamiętać, że chociaż lęk nie jest komfortowy, nie jest też groźny. Dziecko ma uczyć się go oswajać, oczywiście metodą mały kroków, ale nie uciekać przed nim. I tu powracam do wykrzyknika. Jeszcze raz zachęcam do tego, by starać się nie przyzwalać na unikanie lęku przez dziecko. Nie odwoływać obecności dziecka na przyjęciu, które powoduje niepokój. Nie dzwonić do trenera, że dziecko jest chore, kiedy boi się zagrać w meczu piłki nożnej. Zalecam unikać unikania, chociaż bywa to bardzo trudne.
Techniki relaksacyjne
I ostatni element, który jest mi bardzo bliski, to nauczenie dziecka sposobów samokojenia. Jednym z takich sposobów jest relaksacja. Techniki relaksacyjne to metody, które mogą przynieść ulgę i uspokoić zarówno myśli, jak i ciało dziecka podczas odczuwania lęku. Organizm u dzieci lękowych często funkcjonuje w stanie napięcia i ciągłej gotowości. Nauka relaksacji to supermoc, która pomoże radzić sobie nie tylko z aktualnym lękiem dziecięcym, ale też z napięciem w przyszłości.
Nagrania z relaksacją mogą okazać się szczególnie pomocne dla rodziców obserwujących lęki dziecięce u swoich pociech. Naszej relaksacji napisanej przez psycholog Dominikę Cynar możecie wysłuchać tu
Autor: mgr Dominika Cynar
Rejestracja wizyt:
Nagranie:
