PMS - zespół napięcia przedmiesiączkowego - TERPA

Zespół napięcia przedmiesiączkowego – potocznie nazywany PMS, dotyczy większości kobiet jednak każda z nas doświadcza go na swój sposób. PMS może mieć zupełnie różny przebieg, nierzadko jest przedmiotem żartów, które piętnują nadwrażliwości kobiet, ich zmienny nastrój czy ogólne rozdrażnienie. Jednak nawet co piata kobieta odczuwa dolegliwości utrudniające codzienne funkcjonowanie, które wymagają włączenia leczenia farmakologicznego oraz stałych konsultacji ze specjalistą. Jak właściwie rozpoznać PMS i jak poradzić sobie z występującymi objawami?

Zespół napięcia przedmiesiączkowego, czyli PMS (ang. Premenstrual Syndrome), czasami występuje też pod postacią przedmiesiączkowych zaburzeń dysforycznych – PMDD (ang. Premenstrual Dysphoric Disorder), to zespół objawów fizycznych i/lub psychicznych oraz emocjonalnych, które występują w fazie lutealnej cyklu, najczęściej w ciągu ostatnich kilku dni cyklu miesiączkowego. Wyjątkowo objawy mogą pojawić się już w pierwszej fazie cyklu (po krwawieniu) i utrzymywać się do kolejnej miesiączki, po czym mogą zmniejszać się znacząco lub ustąpić całkowicie. Rozpoznanie zespołu opiera się na potwierdzeniu cykliczności uciążliwych objawów (regularnie w każdym cyklu) oraz na wykluczeniu chorób organicznych lub psychicznych.

Głównymi czynnikami mającymi wpływ na występowanie PMS, są cykliczne zmiany czynności jajników poprzez wpływ progesteronu, ale także estradiolu na neuroprzekaźniki: serotoninę i kwas gamma aminomasłowy (GABA). Zespół nie występuje przed okresem dojrzewania i po menopauzie. Istnieją również doniesienia na temat dziedziczności schorzenia. Objawy PMS najbardziej dokuczliwe są dla kobiet w wieku 20–30 lat, natomiast po pomoc pacjentki zgłaszają się najczęściej po przekroczeniu 30. roku życia. W czasie ciąży objawy PMS ustępują, jednak kobiety, u których problem ten występował przed zajściem w ciążę są w większym stopniu narażone na wystąpienie depresji poporodowej.

Zespół napięcia przedmiesiączkowego może utrudniać codzienne funkcjonowanie pacjentki, jeśli występuje w nasilonym stopniu. Około 75% kobiet odczuwa różne dolegliwości związane z cyklem miesiączkowym, natomiast u około 40% z nich występuje pełnoobjawowy PMS. Zespół napięcia przedmiesiączkowego częściej występuje u kobiet otyłych, mniej aktywnych fizycznie i niewykształconych, natomiast rzadko występuje u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną. Istotnymi czynnikami ryzyka są również: stres, nieodpowiednia dieta, nadmierne spożywanie alkoholu, soli, kofeiny, palenie tytoniu czy epizod depresji w przeszłości.

Niektórzy autorzy traktują oddzielnie zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne (PMDD), które, jako wyłączne dolegliwości psychiczne, występują u około 3–5% kobiet w wieku reprodukcyjnym.

Przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne charakteryzują się depresyjnymi i zmiennymi nastrojami, złością, irytacją, spadkiem zainteresowania tym, co się dzieje w otoczeniu, trudnościami w koncentracji, poczuciem przytłoczenia, spadkiem poczucia własnej wartości, sennością lub bezsennością. Oprócz dolegliwości natury psychicznej, często występują także dolegliwości fizykalne (PMS/PMDD), jak tkliwość piersi, obrzęki, bóle głowy, bóle stawów i mięśni, wzdęcia oraz wzrost masy ciała. Jeśli dolegliwości zakłócają kobiecie funkcjonowanie społeczne, zawodowe czy zaburzają relacje rodzinne, wymagają wówczas specjalistycznego leczenia.

Diagnoza PMS/PMDD

W celu ustalenia diagnozy pacjentka jest zachęcana do codziennego wypełniania dzienniczka przez 2 miesiące, bez sugerowania się cyklem miesiączkowym. Dziennik nasilenia objawów (daily record of severity of problems) jest powszechnie przyjęty i prosty w użyciu . Kobiety często nie zdają sobie sprawy z szerokiego spektrum objawów, które mogą mieć związek z cyklem miesiączkowym.

W prawidłowym rozpoznaniu PMS przeszkodą mogą być choroby psychiczne. W okresie diagnozowania pacjentki nie powinny przyjmować jakichkolwiek środków farmakologicznych, w tym hormonów, a także narkotyków czy alkoholu. Gdy PMS występuje przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej należy odstawić antykoncepcję, aby uzyskać jednoznaczną diagnozę.

Leczenie

Przed rozpoczęciem leczenia farmakologicznego kobiet, u których występują objawy PMS, istotne jest udzielenie porad odnoszących się do stylu życia i unikania stresu. Otyłość jest czynnikiem ryzyka PMS, dlatego wskazane jest utrzymywanie wskaźnika BMI w normie (do 24,9). Należy zapobiegać nagłym skokom glikemii przez przyjmowanie około 5–6 mniejszych posiłków dziennie, zamiast 3 obfitych oraz zredukować spożycie soli. Jedyną dietą zalecaną przez WHO jest dieta antycholesterolowa (śródziemnomorska). Umiarkowana, regularna aktywność fizyczna obejmuje np. spacer 150 min w tygodniulub intensywniej np. pływanie 75 min w tygodniu. Aktywność fizyczna powinna być zalecana u każdej kobiety, nie tylko z otyłością czy nadwagą, w profilaktyce chorób krążenia, nowotworów czy starzenia się mózgu. O kierunku leczenia farmakologicznego decyduje specjalista po indywidualnej konsultacji oraz zapoznaniu się z historią choroby pacjentki.

Wiele kobiet cierpiących z powodu PMS/PMDD stosuje alternatywne metody leczenia, które nie są zatwierdzone przez Agencję Żywności i Leków (FDA), natomiast polepszają funkcjonowanie i powodują złagodzenie objawów. Dla niektórych kobiet leczenie ziołowe czy zalecenia dietetyczne są łatwiejsze do zaakaceptowania niż włączenie terapii farmakologicznej. Można wykorzystać suplementy diety: wapń, olej z pierwiosnka, wodorosty, L-tyrozynę, kompleks multiwitaminowy z manganem czy witaminę C z bioflawonoidami. Istnieją doniesienia, że korzystnie działają: dzięgiel chiński, eleuterokok kolczasty, sasanka, liście malin, dziurawiec (wchodzi w interakcje z wieloma lekami), kielisznik zaroślowy, drapacz lekarski czy kozłek lekarski. Do niefarmakologicznych metod leczenia PMS należy również akupunktura, a także relaksacja pacjentek w celu zmniejszenia działania układu współczulnego. Ma ona na celu spadek ciśnienia krwi, spadek częstości akcji serca czy zmniejszenie częstości oddechów (redukcja stresu). Stosowana jest również fototerapia, która działa korzystnie na uwalnianie serotoniony w mózgu. U niektórych pacjentek pomocna okazuje się również terapia poznawczo-behawioralna.

Terapia zespołu napięcia przedmiesiączkowego oraz przedmiesiączkowych zaburzeń dysforycznych (PMS/PMDD) powinna być indywidualnie dobrana przez specjalistę. Bardzo często objawy pacjentek są bagatelizowane oraz źle leczone, czego głównią przyczyną jest brak zastosowania terapii z pomocą antydepresantów oraz brak uważności w śledzeniu cykliczności objawów dysforycznych. Każda pacjentka może różnie reagować na leki, dlatego ważne jest, aby pacjentki miały wysatrczające informacje o możliwych objawach ubocznych i konsultowały zalecone leczenie ze specjalistą.

Definicje poszczególnych postaci zespołu napięcia przedmiesiączkowego

Rodzaj	Definicja
Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS)	Objawy występują przed miesiączką i ustępują przed jej zakończeniem.
o małym nasileniu	Nie zakłóca życia osobistego, społecznego ani zawodowego pacjentek.
o umiarkowanym nasileniu	Zaburza życie osobiste, społeczne i zawodowe, ale pacjentki są w stanie funkcjonować i reagować na bodźce sytuacyjne, chociaż dla wielu z nich może to być utrudnione.
o dużym nasileniu	Pacjentki nie są w stanie funkcjonować w życiu osobistym, społecznym i zawodowym; symptomy powodują wycofywanie się pacjentek z życia społecznego i aktywności zawodowej (objawy oporne na leczenie).
wyolbrzymienie objawów przedmiesiączkowych	U podłoża leżą zaburzenia psychopatologiczne, fizyczne lub inne; symptomy nie ustępują całkowicie pod koniec miesiączki.
przedmiesiączkowy zespół dysforyczny (PMDD)	Związane z cyklem miesiączkowym obniżenie nastroju, lęk, labilność oraz obniżenie zainteresowania otoczeniem, co ma niekorzystny wpływ na funkcjonowanie społeczne (American Psychiatric Association (DSM-IV-TR), 2000).